شرایط عفو یا قصاص قاتل و دیه
قتل یکی از گناهان کبیره محسوب می‌شود و در شرع حرام شناخته‌شده و مرتکبان آن مستوجب مجازات هستند. درعین‌حال صاحبان خون یا اولیای دم به عفو و بخشش نیز سفارش شده‌اند. قتل عمد موجب قصاص است ولی با رضایت ولی دم، قاتل قصاص نمی‌شود و با موافقت او قصاص تبدیل به دیه می‌شود.
دیه‌ای که قاتل باید بپردازد به چه میزان است؟
گرچه دیه کامل معادل بهای یک‌صد شتر است ولی اولیای دم و قاتل می‌توانند به مقدار دیه کامل یا کمتر و یا بیشتر از آن توافق کنند.
آیا با رضایت اولیای دم و گذشت آنان قاتل از زندان آزاد می‌شود؟
هرگاه کسی که مرتکب قتل عمد شده و اولیای دم رضایت دهند درصورتی‌که عملش موجب اخلال در نظم جامعه شود یا بیم آن رود که دیگران نسبت به قانون متجری شوند دادگاه می‌تواند قاتل را به حبس از سه تا ده سال محکوم کند. فرقی نمی‌کند که رضایت اولیای دم بعد از صدور حکم قصاص باشد یا قبل از آن و حتی پس از صدور حکم قصاص و قطعیت حکم. فلذا چنان‌چه اولیای دم رضایت دهند دادگاه کیفری استان، قاتل را از حیث جنبه عمومی جرم محاکمه می‌کند که البته این رأی در دیوان عالی کشور قابل‌اعتراض و تجدیدنظرخواهی است.
اگر قاتل بمیرد می‌توان از ورثه قاتل دیه گرفت؟
خیر، هرگاه قاتل بمیرد قصاص و دیه هر دو ساقط می‌شود؛ اما اگر اولیای دم خواهان قصاص قاتل باشند و دادگاه عمل قاتل را غیر عمد تشخیص دهد و قاتل فوت کند اولیای دم می‌توانند از ورثه قاتل، دیه اخذ کنند.
اگر قاتل پس از ارتکاب جنایت و قتل عمد فرار کند آیا قصاص تبدیل به دیه می‌شود؟
اگر قاتل فرار کند و تا هنگام مردن به او دسترسی نباشد پس از مرگ قاتل، قصاص تبدیل به دیه می‌شود و ورثه‌اش باید دیه به خانواده مقتول بپردازند؛ اما اگر قاتل پس از انجام قتل و تا قبل از آن‌که مرگش فرارسد، فرار نکرده باشد ورثه‌اش مسؤولیتی برای پرداخت دیه نخواهند داشت یعنی فرار قاتل و عدم دسترسی به او تا زمان مرگ موجب خواهد شد تا پس از مرگ، وراث او مسؤول پرداخت دیه به ورثه مقتول باشند. البته باید توجه داشت دیه ابتدا از مال قاتل پرداخت می‌شود و اگر مالی نداشته باشد از اموال نزدیک‌ترین خویشان او پرداخت می‌شود و چنان‌چه نزدیکانی نداشته باشد و یا این‌که نزدیکان او قدرت مالی نداشته باشند، پرداخت دیه از طریق بیت‌المال صورت می‌گیرد.
اولیای دم به چه اشخاصی گفته می‌شود؟
اولیای دم به کسانی گفته می‌شود که قصاص و عفو قاتل در اختیارشان است و در واقع اولیای دم همان ورثه مقتول هستند به‌استثنای شوهر یا زن که در قصاص یا عفو نقشی ندارند. البته اگر اولیای دم با قاتل به سازش رسیدند سهم زن یا شوهر از دیه محفوظ خواهد بود.